می‌دانستید بیشتر از ۶۴ درصد از کل سایت‌هایی که در سطح وب مشاهده می‌کنید، به کمک یک CMS رایگان به وجود آمده‌اند؟! بیشتر از ۹۰ درصد آمار سایت‌های باقی‌مانده هم از CMS های اختصاصی استفاده می‌کنند! اما خب این CMS چیست؟ چه کمکی به ما در فرآیند طراحی سایت می‌کند و اصلا چطور می‌توانیم با آن سایت طراحی کنیم؟ در این آموزش از همیار آی‌تی هر چیزی که باید در مورد این سیستم‌های مدیریت محتوا بدانید را به شما آموزش می‌دهیم؛ پس تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
سیستم مدیریت محتوا یا CMS چیست؟
اگر به‌دنبال تعریف آکادمیک CMS هستید، خب این کلمه برابر با عبارت سیستم مدیریت محتوا (Content Management System) است؛ در واقع CMS یک نرم‌افزار تحت وب و بخشی از سایت شماست که کمک می‌کند بدون نیاز به کدنویسی، محتوای سایت را مدیریت کنید، اما حالا اجازه بدهید به سراغ تعریف ساده آن برویم؛ طراحی سایت کلا دو قسمت دارد؛ قسمت اول طراحی بخش اصلی یا هسته سایت، قسمت دوم هم طراحی ظاهر سایت. کدنویسان و برنامه نویسان بعد از اینکه ظاهر و هسته سایت شما را کدنویسی کردند، یک پنل دسترسی هم برای آن می‌سازند.
به کمک این پنل، دیگر نیاز نیست برای اضافه کردن یک تصویر به سایت، به سراغ کدها رفته و کدنویسی کنید! بلکه می‌توانید به‌راحتی با انتخاب چند دکمه، نه‌تنها تصویر بلکه مقالات و صفحات جدیدی در سایت بسازید. این سیستمی که هسته اصلی سایت شماست و البته از طریقش محتوا و حتی ظاهر سایت را مدیریت و ویرایش می‌کنید، همان سیستم مدیریت محتوا یا CMS است؛ سیستم‌های مدیریت محتوا به‌طور کلی به ۲ دسته تقسیم می‌شوند که هر وبمستر و صاحب سایتی باید با آنها آشنا باشد. در ادامه این دو را به شما توضیح می‌دهم.
سیستم‌های مدیریت محتوای اختصاصی
اگر همین حالا به سراغ یک شرکت طراحی سایت رفته و از آنها بخواهید یک سایت اختصاصی برای‌تان کدنویسی کنند، آنها موظفند سایتی به شما تحویل بدهند که به‌راحتی و بدون نیاز به کدنویسی قابل مدیریت باشد. در واقع آنها سایتی برای‌تان می‌سازند که سیستم مدیریت محتوای اختصاصی را دارد، بعد از آن‌هم ظاهر دلخواه‌تان را برای‌تان کدنویسی کرده و روی آن سوار می‌کنند. این همان سیستم مدیریت محتوای اختصاصی است و در ادامه مقاله دیگر خیلی کاری با آن نداریم!
سیستم‌های مدیریت محتوای عمومی
اگر یک سایت را مثل یک ماشین ببینیم، هسته سایت دقیقا بخش موتوری خودرو و ظاهر، همان اتاق آن است. خب با تعاریفی که تا اینجا داشتیم، متوجه شدیم سیستم مدیریت محتوا مثل موتور خودرو است و قالب هم مثل اتاق، روی آن سوار می‌شود. البته تا اینجا روی صحبت‌مان در مورد سیستم‌های مدیریت محتوای اختصاصی بود که در آنها هم قالب و هم هسته، باید کدنویسی شوند.
اما در CMS عمومی شرایط فرق می‌کند. ببینید، شرکت‌هایی هستند که CMS های خودشان را با بالاترین کیفیت تولید کرده و آنها را به‌شکل رایگان در اختیار کاربران قرار داده‌اند! مثلا شرکت وردپرس سیستم مدیریت محتوای وردپرس را ساخته و شما می‌توانید به‌رایگان آن را دانلود کنید. این یک نرم افزار تحت وب نهایتا ۴۰ تا ۶۰ مگابایتی است.
بعد از اینکه شما این CMS را دانلود کرده و روی هاست سایت (فضایی که اطلاعات سایت روی آن قرار می‌گیرد) بارگذاری‌اش کردید، موتور خودروتان کامل شده!
اما اتاق خودرو یا ظاهر سایت چه؟ خب، بعد از اینکه شما هسته اصلی سایت یا همان موتور را به شکل آماده تحویل گرفتید، می‌توانید ظاهر را هم بدون نیاز به هیچ تخصصی داشته باشید! در واقع متخصصان کدنویس زیادی در سطح وب هستند که قالب‌های رایگان و البته غیر رایگانی را نوشته و آنها را در سایت‌های سطح وب برای دانلود و فروش قرار داده‌اند. بنابراین خرید یک قالب آماده، مثل این است که شما از کارخانه یک اتاق با ظاهر دلخواه هم تحویل بگیرید!
در این بین تنها کار باقی‌مانده، این است که بخواهید بعد سوار کردن اتاق روی موتور یا همان ظاهر روی هسته، ظاهر را به‌طور جزئی‌تر ویرایش کنید که البته این کار خودش نیاز به تخصص دارد. در مورد این موضوع در بخش طراحی سایت صحبت خواهیم کرد.
تاریخچه و معرفی انواع CMSهای عمومی
اولین سیستم مدیریت محتوایی که در جهان به کاربران اجازه ساخت وب سایت را داد، GeoCities بود؛ این سیستم در حوالی سال ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ راه‌اندازی شد. اما به‌مرور بعد از این و با گسترش فناوری‌های کدنویسی و زبان‌های برنامه نویسی، سیستم‌های مدیریت محتوای قدرتمندتری مثل جوملا و دروپال راه‌اندازی شدند.
در آن دوران شاید همه تصور می‌کردند که سی ام اس جوملا قرار است به قدرتمندترین CMS جهان تبدیل شود اما ناگهان سیستمی به اسم وردپرس به وجود آمد و همه معادله‌ها را بر هم زد و تا امروز گوی رقابت را از همه سیستم‌های مدیریت محتوای دیگر دزدیده است.
علاوه بر این‌ها، سیستم‌های مدیریت محتوای دیگری هم در سطح وب استفاده می‌شوند اما هر چه به آمار نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که عملا اغلب آنها به‌دلیل رشد بازار وردپرس، در حال از بین رفتن هستند؛ اجازه بدهید برای روشن‌تر شدن قدرت و رشد CMSها چند آمار هم در مورد آنها و البته سیستم مدیریت محتوای وردپرس به شما بدهیم:
- در ایران بیشتر سایت‌ها با CMS رایگان وردپرس ساخته شدهاند!
- در کل جهان تا الان ۶۴ میلیون سایت با وردپرس ساخته شده!
- ماهانه بیشتر از ۴۰۰ میلیون نفر از سایت‌های وردپرسی بازدید دارند!
- وردپرس تا الان نزدیک به ۵۷ زبان زنده‌ی دنیا ترجمه شده است!
- وردپرس تا به امروز در بیش از ۱۸۷ کشور دنیا استفاده می‌شود!
تا قبل از اینکه CMS های عمومی ساخته شوند، اگر می‌خواستید یک وب‌سایت برای خودتان بسازید، باید به سراغ یک برنامه‌نویس می‌رفتید و هزینه بسیار زیادی به او می‌داید تا یک سایت با ظاهری نه‌چندان دلخواه و نه‌خیلی انعطاف‌پذیر برای‌تان بسازد.
اما امروز؛ امروز کافی است یک آشنایی اندک با سیستم مدیریت محتوایی مثل وردپرس داشته باشید، بعد یک هاست از شرکت هاستینگ مورد نظرتان بخرید، وردپرس را به‌رایگان دانلود کرده و در کمتر از ۵ دقیقه روی هاست نصب کنید. بعد هم به سراغ یک مارکت فروش قالب‌های وردپرسی رفته و یک قالب پولی یا حتی رایگان تهیه کنید. بعد از آن‌هم دوباره در کمتر از ۵ دقیقه قالب را روی وردپرس نصب کنید. همین!
سایت شما آماده شد… البته بهینه‌سازی ظاهر سایت و آماده کردن کامل آن نیاز به تخصص دارد اما قطعا تخصص مورد نیازتان بسیار کمتر از تخصص لازم برای طراحی یک سایت با کدنویسی است!
در این بین حتی اگر نخواهید برای طراحی سایت با CMSهای رایگان دوره آموزشی بگذرانید، به سراغ طراحان سایتی می‌روید که متخصص کار با وردپرس یا دیگر سیستم‌ها هستند و نکته جالب اینجاست که هزینه دریافتی این طراحان بسیار کمتر از طراحانی است که سایت را برای‌تان کدنویسی اختصاصی می‌کنند. همینطور زمان آماده شدن سایت به کمک این سیستم‌های مدیریت محتوا خیلی کاهش پیدا می‌کند.
با CMS چه نوع سایت‌هایی می‌توان طراحی کرد؟
ببینید، زمانی که شما سیستم مدیریت محتوایی مثل وردپرس را روی هاست نصب می‌کنید، یک سایت خام دارید. سایتی که یک قالب بسیار ساده دارد و عملا صرفا می‌توانید از آن فقط به عنوان سایت وبلاگی استفاده کنید. اما چیزی که این سایت را به فروشگاه اینترنتی، سایت خبری و… تبدیل می‌کند، قالب و افزونه‌هایی است که روی آن نصب خواهید کرد.
این یعنی شما می‌توانید به سراغ سایت‌های فروشگاه قالب بروید، یک قالب خبری بخرید و سایت‌تان را به یک خبرگزاری آنلاین تبدیل کنید! عملا وجود تعداد زیادی قالب و افزونه دست ما را باز می‌گذارد تا به کمک CMS ها، چنین سایت‌هایی بسازیم:
- سایت فروشگاهی
- مجله‌ی خبری
- وبلاگی یا شخصی
- فروش دوره‌ی آموزشی
- سایت شرکتی یا کاتالوگ
چطور به کمک یک CMS سایت بسازیم؟
اما چطور می‌توانیم به کمک یک CMS رایگان، سایت بسازیم؟ خب در راهکار ساده‌تر می‌توانید به سراغ یک طراح سایت رفته و از او بخواهید سایت را برای‌تان با جزئیات دلخواه بسازد. اما اگر نمی‌خواهید هزینه کنید، این مسیر پیش روی شماست:
- ثبت یک دامنه (نام سایت) برای خودتان
- دانلود CMS وردپرس از سایت رسمی آن
- خرید هاست از یک شرکت هاستینگ
- نصب و راه‌اندازی وردپرس روی هاست
- خرید و نصب قالب دلخواه روی وردپرس
- کار با صفحه‌سازها و طراحی ظاهر سایت
تمام شد! در میان موارد بالا ممکن است کلمه صفحه‌ساز برای‌تان کلمه جدیدی باشد، اما نگران نباشید چون در بخش بعدی با آن آشنا می‌شوید. راستی در مسیر طراحی سایت، مطالعه مقاله هاست و دامنه و مقاله چگونه طراحی سایت کنیم هم موضوعات زیادی را برای‌تان روشن می‌کند.
سیستم مدیریت محتوا چه قابلیت‌هایی به ما می‌دهد؟
خب، تا اینجا متوجه شدیم که به کمک یک سیستم مدیریت محتوا می‌توانیم به‌راحتی یک وب سایت بزنیم. حالا تصور کنید که سایت ما ساخته شده، اما به نظرتان این CMS چه قابلیت‌های دیگری به ما می‌دهد؟ قابلیت‌های اصلی آن را در ادامه به شما توضیح می‌دهم:
طراحی ظاهر سایت
ظاهر وب سایت با زبان‌های نشانه‌گذاری به اسم HTML و CSS طراحی می‌شوند. در حالت عادی و زمانی که CMS سایت شما عمومی نباشد، برای هر تغییر جزئی و غیر جزئی باید به برنامه نویس مراجعه کنید و برنامه نویس هم برای‌تان کد بزند تا ظاهر را تغییر بدهد.
اما CMSهای عمومی مثل وردپرس، به کمک یک سری افزونه‌های دیگر به اسم صفحه‌ساز، اجازه ایجاد تغییرات در ظاهر را به شما می‌دهند. اغلب افزونه‌های صفحه‌ساز، حتی به شما این قابلیت را می‌دهند که با کم‌ترین تخصص و صرفا با کمک قابلیت کشیدن و رها کردن (Drag And Drop) ظاهر را تغییر بدهید.
ساخت صفحه جدید و تولید محتوا
قابلیت مهم بعدی که سیستم‌های مدیریت محتوا به ما می‌دهند، تولید محتوای متنی و ویرایش آن است؛ در واقع در CMSها شما می‌توانید با انتخاب یک دکمه مثل دکمه “افزودن نوشته” یک صفحه جدید برای خودتان باز کنید و آنجا به کمک ویرایشگر متنی، محتوای مورد نظرتان را بنویسید. همینطور بعد از نوشتن این محتوا، می‌توانید آدرس آن در سایت را هم مشخص کنید.
اضافه کردن محتوای چند رسانه‌ای
اصولا اغلب CMS ها ابزاری برای تولید محتوای چند رسانه‌ای مثل تصویر و صوت و ویدیو به مخاطبان نمی‌دهند، اما در عین حال همه آنها این اجازه را به شما می‌دهند که محتوای چند رسانه‌ای خودتان را به محتوای متنی و دیگر صفحات‌تان اضافه کنید؛ این یعنی ما همین حالا می‌توانیم یک ویدیو را از سایتی مثل آپارات دانلود کنیم، در سایت خودمان آپلود کرده و در نهایت در همین مقاله که در حال خواندنش هستید، صرفا با یک کلیک قرار بدهیم.
افزودن سطوح دسترسی مختلف
خیلی از کسب و کارهای اینترنتی نه با یک مدیر بلکه به کمک چند ادمین یا نقش کاربری، مدیریت می‌شوند، به عنوان مثال مدیر فنی، وبمستر، نویسنده، پشتیبان فروشگاه و… که هر کدام از این افراد با توجه به نقشی که در کسب‌و‌کار دارند، باید دسترسی‌های متفاوت و منحصر به‌فرد خود را داشته باشند؛ مثلا یک نویسنده نمی‌تواند به اطلاعات مشتریان دسترسی داشته باشد و مسئول فروشگاه نیز نباید به کدهای وب‌سایت دسترسی داشته باشد.
این امکان به کمک سیستم‌های مدیریت محتوا به سادگی قابل انجام است و هر کاربری با توجه به نقش خود، به بخش‌های خاصی از پنل مدیریت سایت دسترسی خواهد داشت؛ در حالت عادی و زمانی که CMS وجود نداشته باشد، هر کدام از این افراد باید با کدنویسی آشنایی و برای وجود آوردن هر تغییری با کدها سر و کار داشته باشند. اما زمانی که مثل الان سایت با CMS طراحی شده باشد، تمامی کارها صرفا با چند کلیک پیش می‌رود.
نصب افزونه‌های مختلف برای افزایش کارایی
یکی از مهم‌ترین قابلیت‌هایی که CMSها دارند، سازگاری با چند ده هزار افزونه مختلف است! در واقع هر سیستم مدیریت محتوایی تعداد زیادی افزونه دارد که به دست متخصصان آن CMS نوشته شده و به‌شکل رایگان یا غیر رایگان در سطح وب منتشر شدهاند. این افزونه‌ها کمک می‌کنند وب سایت قابلیت‌های زیادی به دست بیاورد؛ مثلا در وردپرس افزونه‌ای به نام ووکامرس (WooCommerce) وجود دارد که امکان ساخت یک فروشگاه اینترنتی حرفه‌ای را به شما می‌دهد.
تعامل ساده‌تر با مخاطبان وب‌سایت
یکی دیگر از قابلیت‌های CMS، مدیریت ارتباط ما با مخاطبان سایت است. در پایین‌ترین سطح، سیستم مدیریت محتوا به ما اجازه می‌دهد نظراتی که کاربران در سایت می‌گذارند را بررسی کرده، در صورت عدم وجود مشکل تایید کنیم و حتی آنها را پاسخ بدهیم؛ اما به کمک افزونه‌های مختلف حتی می‌توانیم این ارتباط را گسترش داده و برای کاربران، انجمن پرسش و پاسخ بسازیم، به آنها این قابلیت را بدهیم که برای سوال به ما تیکت بزنند یا حتی به‌شکل آنلاین در سایت با ما چت کنند و…
مدیریت ساده‌ی لینک‌ها در سایت
لینک همان چیزی است وقتی روی آن کلیک می‌کنید، به یک صفحه دیگر از وب، حالا یا صفحه همین سایت یا یک سایت دیگر، منتقل می‌شوید؛ در واقع وجود لینک‌ها در سایت از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. مثلا یکی از مهم‌ترین کارایی لینک‌ها، ساخت منو سایت است که به کاربران آدرس مهم‌ترین صفحات سایت را می‌دهد. همینطور اهمیت لینک‌هایی در میان محتوا که کاربران را به دیگر صفحات مرتبط راهنمایی می‌کنند هم بسیار زیاد است. خوشبختانه ساخت لینک در سیستم مدیریت محتوا فقط نیاز به یکی دو کلیک دارد.
مزایای استفاده از CMS
خب، کم‌کم در حال رسیدن به انتهای مقاله هستیم. در این بخش‌های انتهایی می‌خواهم چند موضوع مهم را مطرح کنم و خب یکی از آنها همین مزایا و البته معایب سیستم‌های مدیریت محتواست؛ ابتدا به سراغ لیست مزایا برویم:
صرفه‌جویی در هزینه‌ها و زمان
همانطور که بالاتر هم گفتم، اگر کمی تخصص داشته باشید نصب یک وردپرس روی هاست و نصب کردن قالب روی آن، چیزی کمتر از ۱۰ دقیقه از زمان شما را می‌گیرد، در حالی که حتی طراحی یک سایت با سیستم اختصاصی تا همین مرحله هم نیاز به چندین ساعت کدنویسی دارد. همین موضوع هم یکی از مهم‌ترین دلایلی است که باعث شده هزینه‌ها و قیمت طراحی سایت با سیستم‌های مدیریت محتوای رایگان، کاهش پیدا کند.
مدیریت سریع و آسان
مهم‌ترین ویژگی یک CMS قدرتمند مثل وردپرس، این است که می‌توانید به راحت‌ترین شکل ممکن آن را مدیریت کنید؛ در واقع اضافه کردن یک مقاله جدید به سایت، شروع نوشتن محتوا در آن و حتی نصب افزونه‌های قدرتمند، صرفا به یک کلیک در سیستم‌های مدیریت محتوا نیاز دارد.
ایجاد تغییرات آسان
انعطاف‌پذیری CMSها بسیار بالاست. در حالت عادی اگر سایت اختصاصی داشته باشید، حتی باید برای تغییر جایگاه یک اِلمان کوچک در صفحه اصلی سایت هم با برنامه نویس‌تان تماس بگیرید. اما در CMSها نه. همینطور تغییر دادن کاربرد یک وب سایت اختصاصی عملا غیر ممکن یا خیلی سخت است اما در مقابل تغییر کاربرد یک سایت وردپرسی، صرفا نیاز به یک تغییر قالب و شاید نصب افزونه داشته باشد.
منابع آموزشی در دسترس
تصور کنید همین حالا با مشکلی مثل سفید شدن صفحه سایت، تداخل در افزونه‌ها و… سایت وردپرسی یا حتی جوملایی‌تان روبرو شوید. چکار می‌کنید؟ کافی است مشکل گفته‌شده را در گوگل جستجو کنید تا ده‌ها سایت به شما نحوه رفع آن را آموزش بدهند.
حتی برای دیگر مواردی مثل خود طراحی سایت با CMS های رایگان، تغییر ظاهر، کار با صفحه‌ساز و… هم تعداد زیادی منبع آموزشی معتبر رایگان و غیر رایگان وجود دارد. اما در مورد سایت‌های اختصاصی عملا منابع آموزشی کمک زیادی به شما نمی‌کنند؛ چراکه آموزش کار با آنها وابسته به تخصص در کدنویسی است.
وجود متخصصان زیاد
همیشه در هر حوزه‌ای، تعدد کم متخصصان باعث می‌شود دستمزدها بسیار افزایش پیدا کند. مثلا در حال حاضر در ایران برنامه نویسان فریم‌ورک لاراول بسیار کم هستند. همین موضوع باعث شده دستمزدهای آنها بسیار افزایش پیدا کند.
اما در مورد وردپرس اینطور نیست، با توجه به اینکه یادگیری کار با وردپرس کار خیلی سختی نیست، دستمزد متخصصان آن‌هم برای طراحی سایت، ایجاد تغییرات و… خیلی بالا نیست و معقول به نظر می‌رسد.
نکته: به هیچ عنوان نمی‌گوییم افزایش سطح تخصص برای کار با وردپرس یا دیگر CMSها کار خیلی آسانی است. اما به نسبت یادگیری کدنویسی تخصصی، آسان‌تر است.
سازگاری با اصول سئو
سئو (SEO) همان چیزی است که باعث می‌شود وقتی یک کلمه کلیدی مثل خرید موبایل را در گوگل جستجو می‌کنید، از بین تعداد زیادی رقیب، سایت دیجی‌کالا در صفحه اول نتایج باشد.
یکی دیگر از مهم‌ترین مزایای استفاده از CMSها معتبر، این است که مطمئن می‌شوید سایت‌تان در حالت پیش‌فرض کدهای بهینه شده‌ای داشته و عملا مشکل سئو در آنها وجود ندارد. در حالی که متخصصان برنامه نویس تازه‌کار ممکن است سایتی به شما تحویل بدهند که مشکلات کدنویسی‌اش مانع سئو شدن آن می‌شود. اگر نیاز به اطلاعات بیشتر در مورد سئو دارید، مقاله سئو چیست را بخوانید.
معایب استفاده از CMS
اما سیستم‌های مدیریت محتوا در عین مزایایی که دارند، شامل یک سری معایب هم هستند. البته بعد از مطالعه آنها باز هم متوجه می‌شوید که استفاده از CMS، بسیار منطقی است.
انعطاف کم برای ساخت طرح ذهنی
بالاتر گفتیم که CMS ها انعطاف‌پذیری بسیار بالایی دارند. اما خب باید بدانید اگر می‌خواهید سایتی با جزئیات بسیار ریز طراحی کرده و نظرتان را در تمامی گوشه و کنارش دخیل کنید، عملا CMS ها کم می‌آورند! در واقع آن کسب و کارهایی که نیاز به یک وب سایت کاملا خصوصی‌سازی‌شده با قابلیت‌های خاص دارند، مجبورند به سراغ کدنویسان رفته و از آنها برای ساخت سایت اختصاصی کمک بگیرند.
منابع کم در زمان گسترش کسب و کار
ببینید، همین حالا کسب و کارهای بسیار بزرگی وب سایت‌شان را با وردپرس ساخته‌اند. اما خب در عین حال این سیستم‌ها برای یک کسب و کار خیلی بزرگ، بازدهی ندارد. مثلا سایتی مثل دیجی‌کالا با آن‌همه قابلیت و بازدید روزانه، قطعا نمی‌تواند با یک CMS ساخته شود؛ البته اصولا متخصصان کسب و کار پیشنهاد می‌کنند همیشه برای کاهش هزینه‌ها با CMS شروع کنید و اگر کسب و کارتان آنقدر رشد کرد که سیستم جوابگوی نیاز نبود، از سود به‌دست‌آمده برای ساخت یک سایت اختصاصی استفاده کنید.
به عنوان کلام آخر، پیشنهاد می‌کنم اگر قصد دارید طراحی سایت با وردپرس یا دیگر CMSهای رایگان را یاد بگیرید، به جای اینکه خودتان را محدود به آموزش‌های تئوری کنید، از همین حالا وارد فاز عملی شوید!
مثلا می‌توانید همین حالا طراحی سایت تستی را بدون نیاز به خرید هاست و دامنه و روی رایانه خودتان شروع کنید! کافی است در گوگل چند کلمه مثل «طراحی سایت روی لوکال هاست» و «آموزش طراحی سایت با وردپرس» را جستجو کنید تا به منابع آموزشی برسید که شما را در این مسیر به‌شکل رایگان راهنمایی می‌کنند؛ در این مقاله ابتدا فهمیدیم که منظور از CMS چیست؟ با تاریخچه و انواع CMS آشنا شدیم و در نهایت معایب و مزایایش را بررسی کردیم. در نهایت اگر سوال و نظری دارید، در بخش نظرات منتظر شما هستیم.