برای درک بهتر اینترانت و اکسترانت بهتر است ابتدا یک توضیح کلی درباره‌ی دلیل ایجاد اصلی آن‌ها و ارتباط آن‌ها با اینترنت داده شود. همانطور که می‌دانید اینترنت در سراسر جهان برای اتصال میلیارد کامپیوتر به یکدیگر استفاده می‌شود.
اینترنت یک شبکه امن نیست و دلیل آن عمومی بودن است. سیستم‌های متصل به این شبکه شانس زیادی برای هک شدن دستگاه یا رایانه شما توسط هکرها ایجاد میکنند. به همین دلیل و برای ایجاد بستری امن و خصوصی سازمان‌ها و مراکزی که داده‌های مهمی برای ارسال و نگهداری دارند اقدام به استفاده از شبکه‌های اینترانت و اکسترانت میکنند. برای درک بهتر این مقاله پیشنهاد می‌کنیم مقاله “آشنایی با مفهوم اینترنت” را مطالعه کنید.
اینترانت (Intranet) چیست؟
اینترانت یک شبکه با دستیابی محدود است که درون یک سازمان یا شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرد به طوری که دسترسی به آن برای افراد غیر سازمانی امکان پذیر نیست. به عبارت دیگر اینترانت یک شبکه خصوصی متعلق به یک سازمان است که شامل هاست یا همان سرور وب است که برای میزبانی وب سایت‌های محلی تنظیم شده.
اینترانت همچنین دارای روترهای مختلفی خواهد بود که ممکن است با یک Firewall یا دیوار آتش به اینترنت متصل باشد. این فایروال به کنترل دسترسی بین اینترانت و اینترنت کمک می‌کند تا دسترسی به شبکه‌ی داخلی فقط برای افرادی که عضو همان شرکت یا سازمان هستند مجاز باشد. بنابراین می‌توان گفت که اتصال اینترانت به اینترنت حتمی نیست و بسته به نیاز سازمان‌ها این بستر فراهم می‌شود.
شبکه‌ی اینترانت در خارج از شبکه و به صورت جهانی در دسترس نیست، حتی اگر به اینترنت متصل باشد امکان دسترسی از طریق فایروال بسته است و در صورت امکان دسترسی از طریق اینترنت به اینترانت، این شبکه دیگر اینترانت نخواهد بود و یک Extranet را شکل خواهد داد.
در این شبکه به دلیل تنظیم دسترسی‌ها و محیط ارتباطی داخلی بدون استفاده از شبکه عمومی اینترنت یک شبکه‌ی امن برای سازمان‌ها محسوب می‌شود. در داخل اینترانت به کاربران مختلف اجازه‌ها و دسترسی‌های مختلفی داده می‌شود؛ به عنوان مثال اگر مدیر بخواهد به پایگاه داده دسترسی داشته باشد، دسترسی محدود به داده‌ها را خواهد داشت در حالی که صاحب شرکت دسترسی کامل به دیتابیس را دارا است.
هدف از طراحی اینترانت این بوده است که اعضای یک گروه در یک مکان، بتوانند به راحتی با همدیگر فایل به اشتراک بگذارند، که به همین دلیل اغلب افراد، اینترانت را اینترنت خصوصی یا شخصی نیز می‌نامند.
به عنوان مثال، یک دفتر را با چند رایانه شخصی و چند پرینتر در نظر بگیرید که همه با هم شبکه هستند. این شبکه به دنیای خارج وصل نمی‌شود. در یکی از درایوهای یکی از رایانه‌های شخصی یک فهرست از صفحات وب وجود دارد که Intranet را تشکیل می‌دهد.
سایر رایانه‌های شخصی در شبکه می‌توانند با قرار دادن مرورگر خود به این فهرست در اینترانت دسترسی پیدا کنند. به عنوان مثال یک صفحه وب در آدرس D:\financial\index.htm در رایانه مخصوص به وب قرار دارد که با استفاده از وب سرورها به همان روشی که در اینترنت در دسترس هستند، در اینترانت نیز در دسترس خواهند بود.
ویژگی‌ها و مزایای اینترانت
می‌توان گفت همه ویژگی‌های اینترنت در اینترانت نیز وجود دارد. یکی از ویژگی‌های بارز اینترانت تعیین وسعت و امنیت آن است، وسعت اینترانت می‌تواند بسته به نیاز در سطح سازمانی، شهری یا کشوری متغیر باشد و امنیت آن نیز به خاطر ساختار و کاربرد آن برای سازمان‌ها فراهم شده است. اما علاوه بر این دو مورد موارد دیگری نیز در ویژگی‌های اینترانت وجود دارد که سازمان‌های بزرگ را بیش از پیش مجذوب خود می‌کند.
برای مثال مدیریت اسناد و داده‌ها، به اشتراک گذاری آن‌ها و سطح دسترسی کاربران در دسترسی یکی دیگر از مزایای فوق‌العاده این شبکه کاربردی در بحث مدیریت داده‌ها است. یا قابلیت جستجو بر اساس کلمات کلیدی یا اصطلاحات خاص، دسته‌ها، فیلتر کردن محتوای برچسب خورده و موارد دیگر برای دسترسی سریع‌تر و راحت‌تر کاربران و همچنین امکان ایجاد شبکه‌های اجتماعی در بستر اینترانت وجود دارد که ارتباطات درون شبکه‌ای راحت‌تر و سریع‌تری را برای سازمان به ارمغان می‌‌‌آورد.
شباهت بسیاری که در حالت استقرار On-Cloud این شبکه به اینترنت دارد دسترسی ۲۴ ساعته شبانه روز و ۷ روز هفته را حتی خارج از سازمان برای کارمندان فراهم می‌کند تا هنگام دور بودن از دفتر، ارتباط با سازمان خود را از دست ندهند.
اکسترانت (Extranet) چیست؟
یک اکسترانت در حقیقت یک نوع شبکه کامپیوتری مشابه اینترانت است که اجازه دسترسی کنترل شده را از خارج به خود با هدف تجارت، همکاری یا آموزش فراهم می‌کند. به عبارت دیگر اکسترانت را می‌توان نوع توسعه یافته‌ای از اینترانت دانست که دسترسی به آن از خارج از شرکت و تمامی مناطقی که به اینترنت دسترسی دارند (معمولا برای شرکا و نمایندگی‌ها) امکان پذیر است.
به عنوان مثال اگر اینترانت در یک دانشگاه ساخته شده است و این دانشگاه چندین شعبه در کشورهای مختلف دارد، برای اتصال اینترانت به شعبه‌های مختلف دانشگاه در سراسر جهان از اکسترانت استفاده می‌شود. با استفاده از اکسترانت، کاربران می‌توانند با اطلاعاتی نظیر نام کاربری و پسورد از طریق اینترنت به این شبکه خصوصی وصل شده و به داده‌های آن دسترسی پیدا کنند.
اکسترانت هم شبیه اینترانت است، با این تفاوت که از طریق پورتال وب قابل دسترس است. اکسترانت، برای کسی که نام کاربری و رمز عبور را دارد، می‌تواند از هر جایی قابل دسترسی باشد. البته این اجازه می‌تواند بر اساس سطح دسترسی متفاوت باشد. هدف از طراحی این نوع شبکه، به اشتراک گذاری اطلاعات و فایل‌ها در داخل یک گروه، که اعضای آن در یک مکان متمرکز نیستند، می‌باشد. برای نمونه، استفاده از یک VPN که کارمندان بتوانند خارج از اداره هم با نام کاربری و رمز عبور به شبکه وصل شوند.
ویژگی‌ها و مزایای اکسترانت
اکسترانت تقریبا تمامی ویژگی‌های اینترانت را دارا است. در این شبکه نیز یکی از مهم‌ترین ویژگی‌ها امنیت است. دلیل آن عدم باز کردن شبکه‌های داخلی و دسترسی غیر مجاز برای افراد خارجی که تهدیدهای امنیتی احتمالی به حساب می‌آیند است؛ که سبب می‌شود ریسک هک و از دست دادن اطلاعات را تا حد قابل توجهی کاهش یابد.
چه تفاوت‌هایی بین اینترانت و اکسترانت وجود دارد؟
در طی چند سال گذشته، اینترنت به عنوان محبوب‌ترین پلت فرم ارتباطات الکترونیکی به نظر می‌رسد. ایده اکسترانت یا همان اینترانت توسعه یافته این است که جامعه تجارت بتواند تجارت خود را بصورت الکترونیکی با استفاده از شبکه ارتباطی عمومی اینترنت به جای شبکه های اختصاصی اما به صورت امن و خصوصی انجام دهد. اکسترانت در حقیقت تلاشی برای استفاده از خطوط عمومی اینترنت برای اتصال به شبکه‌های خصوصی یا اینترانت در سازمان‌ها و مراکز است. در اصل این بدان معنی است که در اکسترانت برای ارتباط استانداردهای موجود در اینترنت مانند TCP/IP رعایت می‌شود.
در اصل، تفاوت اصلی بین این دو شبکه در این است که چه کسانی قادر به دسترسی به این شبکه‌ها خواهند بود. اینترانت فقط به کارمندان در محدوده زیرساخت شبکه‌ای امکان استفاده از سیستم را می دهد. برای مثال کسی از کشور دیگر نمی‌تواند به اینترانت ایران وارد شود و از سرویس‌های این شبکه استفاده کند و این شبکه تنها در اختیار کاربران داخل کشور است.
اما اکسترانت یک قدم فراتر رفته و امکان دسترسی را برای کاربران خارجی نیز فراهم آورده است. همانطور که گفته شد داده‌ها و محتوای ذخیره شده در یک اینترانت فقط در دسترس کاربران داخلی است، در حالی که در یک اکسترانت، مدیران شبکه می‌توانند تنظیم و انتخاب کنند که کدام داده‌ها در دسترس کاربران خارجی قرار بگیرد. و این موضوع سبب محبوبیت بیشتر شبکه‌های اکسترانت در سازمان‌ها شده است.
برای درک بهتر تفاوت هر دو شبکه بهتر است ماهیت آن‌ها را درک کنید. به بیان ساده‌تر از نظر کاربرد می‌توان این دو شبکه را به حساب‌های سرمایه‌گذاری و قرض الحسنه بانکی تشبیه کرد. در حساب‌های سرمایه‌گذاری کارت بانکی به مشتری داده نمی‌شود و مشتری برای دسترسی به وجه سرمایه گذاری شده تنها از طریق همان بانک اقدام می‌کند و امکان دسترسی از بانک‌ها و شعبات دیگر برای او وجود ندارد. درست مانند اینترانت که فقط به صورت محلی در دسترس بوده و خارج از محدوده یا کشور امکان دسترسی وجود ندارد.
اما شبکه اکسترانت بسیار شبیه به حساب قرض الحسنه است که در ازای باز کردن حساب و ثبت مشخصات در بانک با دریافت یک کارت بانکی هم به صورت محلی و از طریق باجه‌ها و پایانه‌های بانکی در دسترس است و هم از طریق رمز دوم و اطلاعاتی که در اختیار دارد در سراسر دنیا امکان استفاده برای او وجود دارد، به صورت خلاصه شبکه اکسترانت را می‌توان توسعه یافته شبکه اینترانت دانست.
شباهت‌های اینترانت و اکسترانت
هر دو سیستم تنظیمات دسترسی و اجازه کاربر را دارند تا بتوانند دسترسی هر کاربر به داده‌ها و منابع شبکه را کنترل کنند و از بروز اشتباهات ناخواسته جلوگیری کنند. و بسته به نوع بستری که مورد استفاده قرار می‌گیرد، هر دو شبکه می‌توانند یک نوع ویژگی و محتوا را ارائه دهند.
اینترانت و اکسترانت هر دو به کسب و کارها امکان می‌دهند تقویم‌های گروهی، اسناد و پروژه‌ها را در یک مکان اصلی ذخیره و به اشتراک بگذارند. همچنین هر دو این شبکه‌ها امکان همکاری بهتر در بین کارمندان، نیروی کار توزیع شده و همچنین مشتریان و شرکا را فراهم میکنند. البته در اینترانت در سطح شهری یا کشوری و در اکسترانت به صورت جهانی؛ بنابراین هر دوی این شبکه‌ها امکان افزایش بهره وری را فراهم می‌آورند.
چرا برندها باید از اینترانت و اکسترانت استفاده کنند؟
یک سیستم اینترانت که به خوبی طراحی و مجهز شده می‌تواند نقش اساسی در کمک به برندها در بهبود کارکرد کارکنان خود داشته باشد. در این نوع از شبکه‌ها شما می‌توانید تصمیم بگیرید که مشتری و کارکنان چه چیزهایی را ببیند یا نبینند. از سوی دیگر مشتریان و کاربران این شبکه اطمینان خاطر دارند که اطلاعات محرمانه‌شان از خارج از شبکه برای افراد غیر مجاز در دسترس نیست.
این شبکه‌ها احساس تعهد و میزان اهمیت اطلاعات و دسترسی سریع کاربران را به مشتریان را نشان می‌دهند و این امر سبب می‌شود تا نام تجاری و برند شما محبوب‌تر و مورد اطمینان‌تر از قبل شود. همچنین فضایی را برای تقویت روابط قوی مشتری ایجاد میکنند.
به عنوان مثال در اکسترانت برای مشتریان، شرکای تجاری یا تأمین کنندگان خارج از کشور امکان انتقال آسان داده‌ها و به اشتراک گذاری اطلاعات و همچنین یک روش کارآمد برای همکاری و صرفه جویی در وقت بسیار حائز اهمیت بوده که تمام این‌ها از مزیت‌های استفاده از این شبکه است.
کدام یک از شبکه‌های اینترانت یا اکسترانت برای سازمان من مناسب است؟
هنگام بررسی انتخاب شبکه برای یک زیرساخت دیجیتال در محل کار امکان دارد در انتخاب یکی از این دو شبکه اشتباه شود. زیرا ممکن است اینترانت و اکسترانت در نگاه اول شبیه به نظر برسند، اما تفاوت‌های خاصی با یکدیگر دارند. که در ادامه نحوه عملکرد آن‌ها را با هم تفکیک می‌کنیم.
اینترانت
یک شبکه برای سازمان‌ها و شرکت‌های خصوصی است برای زمانی که کارمندان درون سازمان به اسناد، ابزارها، اطلاعات و تمام قابلیت‌ها از طریق یک بستر واحد متمرکز دسترسی پیدا کنند. بنابراین زمانی که یک سازمان شعبه‌ای در شهر یا کشور دیگر دارد که نیاز به اتصال به این شبکه دارد اینترانت به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. چرا که حتی با دسترسی به اینترنت نیز این اتصال به صورت یک طرفه بوده و از داخل به خارج انجام می‌شود.
اکسترانت
یک شبکه خصوصی کنترل شده است که به شرکای شخص ثالث این امکان را می‌دهد که به برخی از اطلاعات از طریق اینترنت و خارج از شبکه دست یابند، معمولاً در مورد یک شرکت یا موسسه خاص این اتفاق می‌افتد. بنابراین اگر سازمان یا شرکت مورد نظر شعبه‌هایی در مناطق مختلف دارد یا با سازمان‌ها و مراکز خاص در خارج از شرکت در ارتباط خواهد بود بهترین گزینه اکسترانت است.
شاید با خود فکر کنید که در هر صورت اکسترانت بهتر است اما بهتر است بدانید راه‌اندازی اکسترانت هزینه‌های بیشتری مانند استفاده از فایروال‌ها و سیستم‌های امنیتی در کنار استخدام کارشناسان به سازمان تحمیل خواهد کرد ضمن اینکه راهی را برای نفوذ به شبکه داخلی شما برای هکرها ایجاد خواد کرد. اگر در توسعه‌های کوتاه مدت یک سازمان نیازی به اتصال خارج از شبکه وجود ندارد بهتر است از اینترانت استفاده شود و در صورت نیاز توسعه داده شده و تبدیل به اکسترانت شود.