در زندگی روزمره‌ی خود همواره درباره‌ی حق و حقوق با افراد دیگر صحبت می‌کنیم و تا حد امکان سعی می‌کنیم حق افراد را پایمال نکنیم، ایده و فکر هم نوعی حق محسوب شده و باید از آن حمایت کنیم، شاید تا به حال با کلمه‌ی کپی رایت (Copyright) مواجه شده باشید، آیا با مفهوم این کلمه آشنایی دارید؟ در ادامه با همیار آی تی همراه باشید تا با مفهوم و کاربرد کپی‌رایت بیشتر آشنا شویم.
هر یک از ما دارای شغلی هستیم و تلاش می‌کنیم تا در آن پیشرفت کنیم، کارمند، دانشجو، دانش‌آموز، کارگر، معلم، پزشک، استاد و… همه و همه در تلاشیم تا در حرفه‌ی خود پیشرفت کنیم، حال فرض می‌کنیم شما یک طراح پارچه هستید، سال‌های زیادی درس خوانده و مطالعه کرده‌اید، و سختی‌های زیادی در این راه کشیده‌اید تا مهارت لازم را برای طراحی به دست آورید، پس از چند سال تلاش طرحی زیبا و منحصر به فرد ایجاد کرده‌اید و قصد دارید با فروش آن کسب درآمد کنید، برای این منظور با شرکت‌های نساجی قرارداد بسته و طرحتان را به فروش می‌رسانید، اگر همه‌چیز به خوبی پیش برود شما نتیجه‌ی سال‌ها زحمت و تلاشتان را می‌بینید و بالاخره به درآمد می‌رسید!
اما این یک روی سکه است، فرض کنید تمام مراحل را طی کرده و طرح خودتان را آماده ساخته‌اید، در میانه‌ی راه شخصی طرحتان را دزدیده و آن را به نام خودش ثبت می‌کند، حاصل سال‌ها تلاش و دست‌رنج شما به راحتی دزدیده میشود و دیگر نمی‌توانید درآمدی داشته باشید، چون شخص دیگری فکر و ایده شما را دزدیده و آن را به نام خودش ثبت کرده یا شاید به رایگان در اختیار سایرین قرار داده است.
در هر حال این کار او باعث شده تا حق و حقوق شما پایمال شود و چه بسا ضررهای مادی یا غیر مادی به شما وارد شده و موقعیت کاری شما به خطر بیفتد، شاید دیگر قدرت و سرمایه‌‌‌ای نداشته باشید تا یک طرح جدید آماده کنید و در نهایت مجبور می‌شوید کار خود را رها کنید.
این مثالی ساده از اهمیت فکر و ایده بود، رعایت حقوق دیگران تنها شامل محصولات فیزیکی (در این مثال طراح پارچه) نمی‌شود، بلکه این طرح شامل، کتاب، مقاله، نوشته، نرم‌افزار، وبسایت، موسیقی، فیلم، تصویر و… نیز میشود، شما باید این حق را در دنیای مجازی نیز رعایت کنید!
به نقل از ویکی‌پدیا حق نشر، حقّ تکثیر یا کپی رایت (Copyright)، مجموعه‌ای از حقوق انحصاری است که به ناشر یا پدیدآورنده‌ی یک اثر اصل و منحصربه‌فرد تعلق می‌گیرد و حقوقی از قبیل نشر، تکثیر و الگوبرداری از اثر را شامل میشود. در بیشتر حوزه‌های قضایی، حق نشر از آغاز پدیدآمدن یک اثر به آن تعلق می‌گیرد و نیازی به ثبت اثر نیست. معادل این حق در نظام‌های حقوقی پیرو حقوق مدون حق مؤلف است.
همانگونه که گفته شد کپی‌رایت شامل محصولات مجازی همچون:
- نرم‌افزار
- وبسایت
- مالتی مدیا
- مقالات الکترونیکی
- ایده
- و…
نیز میشود، در نتیجه نباید این محصولات را بدون پرداخت هزینه‌ی واقعیشان مورد استفاده قرار دهیم، در غیر قانون کپی‌رایت را زیر پا گذاشته‌ایم.
باور نادرستی که بین عوام مردم رواج یافته این است که اظهار می‌کنند، محصولات مجازی مانند نرم‌افزار، فیلم، موسیقی و… قابل لمس و مشاهده نیستند در نتیجه احتیاجی نیست هزینه‌ای بابت آن‌ها پرداخت شود!
اما باید بدانیم هنگامی که صحبت از یک محصول دیجیتال میشود، وجود فرد یا افراد متخصص (مانند برنامه‌نویسان و مهندسین کامپیوتر) در این زمینه به چشم می‌خورد که با تلاش شبانه روزی و صرف عمر و هزینه‌ی خود یک محصول دیجیتال (مثلا یک نرم‌افزار) را توسعه داده و با فروش آن کسب درآمد کرده و مخارج زندگیشان را تامین می‌کنند.
توسعه، انتشار و پشتیبانی یک محصول دیجیتال کار آسانی نیست، در ادامه صحبت‌های یک برنامه‌نویس نوپا را درباره‌ی مراحل تولید و انتشار نرم‌افزارش می‌خوانیم و بیشتر به اهمیت کپی‌رایت پی میبریم:
از بچگی عاشق کامپیوتر بودم و سعی میکردم همیشه از کارش سر در بیارم میخواستم بدونم برنامه‌ها چجوری کار میکنن، تا اینکه وقتی بزرگ‌تر شدم وارد دبیرستان فنی حرفه‌ای شدم و دنبال رشته‌ی مورد علاقم یعنی کامپیوتر رفتم، فکرای مختلفی توی ذهنم بود که میخواستم هرچه سریع‌تر اونا رو به برنامه تبدیل کنم، به همین دلیل برای دانشگاه هم رشته‌ی نرم‌افزار رو انتخاب کردم، به خاطر علاقه‌ای که به برنامه‌نویسی داشتم خودم هم به صورت خودآموز شروع کردم و زبان‌های برنامه‌نویسی مختلف رو یاد گرفتم، حدودا ۱۰ سال طول کشید تا کاملا به این کار مسلط شدم.
حالا وقتش رسیده بود که ایده‌های خودم رو به برنامه تبدیل کنم، شروع کردم به طراحی برنامه و کدنویسی، چون دست‌تنها بودم اینکار حدود ۶ ماه طول کشید، ولی بالاخره انجامش دادم و در نهایت برنامه‌ام رو برای فروش گذاشتم (بالاخره باید مخارج زندگیم رو هم تامین میکردم) در اولین روز همه‌چیز خیلی خوب پیش رفت، افراد زیادی برنامه‌ام رو خریدن، این خیلی خوب بود و من بالاخره تونستم حاصل زحماتم رو ببینم ولی بعد از اینکه چند روز گذشت دیدم که به صورت ناگهانی فروش برنامه افت کرد و دیگه مثل روزای اول نبود، دیگه کسی برنامه رو نمیخرید.
اولش خیلی ناراحت شدم و با خودم گفتم شاید برنامه از کیفیت خوبی برخوردار نبوده، کمی که در این مورد تحقیق کردم و در اینترنت گشتم با سایت‌هایی رو به رو شدم که برنامه‌ام رو به صورت رایگان برای دانلود گذاشته بودن، برنامه‌ای که من شبانه روز براش تلاش کرده بودم و بی‌خوابی کشیده بودم، چه آرزوهایی که نداشتم، میخواستم مخارج زندگیم رو از این راه تامین کنم ولی دیگه کار از کار گذشته بود، البته من بازم کوتاه نیومدم، چند وقت بعد با چندتا از دوستام یه تیم تشکیل دادیم و یه دفتر کوچیک اجاره کردیم و شروع کردیم به توسعه‌ی ایدهامون، برنامه مینوشتیم و برای فروش میزاشتیم، بالاخره این چیزی بود که سال‌ها براش تلاش کرده بودیم و به قول معروف دود چراغ خورده بودیم، ولی متاسفانه باز هم شاهد انتشار رایگان برناممون بودیم.
کمی بعد، از پس خرج و مخارج دفتر بر نیومدیم و مجبور شدیم اونجا رو هم تعطیل کنیم، اون موقع‌ها اصلا چیزی به اسم قانون کپی‌رایت برای محصولات مجازی وجود نداشت و هرکس هرکاری که دلش میخواست میکرد، برنامه‌های ما رو رایگان دانلود میکردن و ازش استفاده میکردن بدون اینکه حق و حقوق ما رو بدن، چندتا از بچه‌ها کلا از ایران رفتن، من و چند نفر دیگه موندیم ولی چون نمیتونستیم از این راه مخارجمون رو تامین کنیم مجبور شدیم بریم دنبال یه کار دیگه، هرکسی راه خودشو گرفت و رفت، منم از علاقم یعنی برنامه‌نویسی دست برداشتم و برای تامین مخارج زندگیم مجبور شدم روزا با ماشین مسافرکشی کنم، عدم رعایت کپی‌رایت باعث شدم حاصل سال‌ها تلاش و عمرم هدر بره و نتونم به علاقم برسم…
همانگونه که متوجه شدید کپی‌رایت شامل محصولات دیجیتال مختلفی میشود، بسیاری از نرم‌افزارهای مورد استفاده‌ی ما دارای حق نشر (کپی‌رایت) می باشند.
- ویندوز
- آنتی‌ویروس
- فوتوشاپ
- آفیس
- موسیقی‌ها
- فیلم‌ها
- سی‌دی و دی وی دی
- و…
همه و همه دارای حق کپی‌رایت هستند و ما اجازه نداریم آن‌ها را به صورت رایگان یا بدون پرداخت هزینه‌ی واقعیشان استفاده کنیم، بلکه باید نسخه‌ی اورجینال آن‌ها را تهیه کرده و به صورت قانونی مورد استفاده قرار دهیم.
بسیاری از افراد معتقدند استفاده از برنامه‌های خارجی احتیاجی به رعایت کپی رایت ندارد و چون قیمت آن‌ها بالاست پس میشود بدون پرداخت هزینه از آن‌ها استفاده کرد (برنامه‌های کرک شده) در حالی که این نوع تفکر نادرست بوده و نوعی بهانه‌تراشی محسوب میشود!
چگونه می‌توانیم به رعایت کپی‌رایت کمک کنیم؟
شما می‌توانید به جای استفاده از محصولات تجاری از برنامه‌های متن‌باز (رایگان) استفاده کنید، مثلا به جای ویندوز از سیستم‌عاملی مانند لینوکس استفاده کنید، برنامه‌های متن باز و رایگان توسط افراد مختلف توسعه‌داده می‌شوند و به صورت رایگان در اختیار مردم دنیا قرار می‌گیرند، با انجام اینکار شما علاوه بر کمک به محصولات متن‌باز قانون کپی‌رایت را نیز رعایت کرده اید!
همچنین بسیاری از برنامه‌های تجاری یک نسخه‌ی رایگان نیز دارند که امکانات کمتری نسبت به نسخه‌ی تجاری برنامه دارد ولی کار یک کاربر عادی را راه می‌اندازند.
علاوه بر نرم‌افزارها، سایر محصولات مجازی مانند فیلم، موسیقی، تصویر، مقالات الکترونیک و… نیز می‌توانند دارای حق کپی‌رایت باشند و باید با پرداخت هزینه از آن‌ها استفاده کرد.
سعی کنید درباره‌ی قانون کپی‌رایت با اطرافیانتان صحبت کنید و از مزایای کپی‌رایت برای آن‌ها بگویید، خیلی از افراد چیزی درباره‌ی این قانون نمی‌دانند و ناخواسته آن را رعایت نمی‌کنند.
از انتشار نوشته‌های موجود در اینترنت بدون ذکر منبع بپرهیزید.
سعی کنید همیشه طرح و ایده‌ی خودتان را داشته باشید و به شدت از کپی کردن بپرهیزید!
و در نهایت این نوشته را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده و به گسترش فرهنگ رعایت کپی‌رایت کمک کنید.